Fizyka dachów, cz. II: Jakie znaczenie ma przekrój kontrłat

Omawiając zjawiska fizyczne związane z dachami nie sposób pominąć zadania poszycia dachu. Gdy mamy do czynienia z konstrukcją będącą układem łat oraz kontrłat, standardem jest stworzenie przestrzeni wentylacyjnej.

Kontrłaty, czyli kantówki nabijane na krokiew, pozwalają zachować dystans pomiędzy warstwą wiatroizolacyjną a łatami. Przekrój tych kantówek brany jest pod uwagę przy planowaniu prac wykończeniowych dachu.

O dachach ze względu na wentylację pokryć dachowych

Biorąc pod uwagę budowę i umiejscowienie kontrłat, należy mówić wyłącznie o wentylacji pokryć dachowych, a nie o wentylacji całego dachu.

Jako pokrycia dachowe należy tutaj rozumieć nie tylko widoczną z zewnątrz warstwę dachu (blachy dachowe, dachówki i inne), lecz również warstwę wstępnego krycia, na przykład znajdującą się pod krokwiami folię paroizolacyjną.

Do niej również dociera powietrze z zewnątrz, zapewniając optymalne warunki.

Przekrój kontrłat 2,5 cm x 5 cm to minimum według norm budowlanych, natomiast między innymi pod dachówkę powinno się stosować przekrój 3,2 cm x 6 cm, gdzie:

• 3,2 cm to wysokość kontrłaty – ten wymiar zwiększa odległość między pokryciem wstępnym a ostatecznym,
• 6 cm to szerokość – na kontrłacie łączy się dwie łaty, więc cieńsze konytłaty mogłyby pęknąć; w przypadku długości połaci powyżej 8 m zalecana jest kontrłata o wysokości nawet 4 cm.

Takie wymiary pozwalają zachować odpowiedni dystans pomiędzy blachą dachową, czy dachówkami a niższymi warstwami, co przy zastosowaniu elementów dodatkowych sprawia, że dostęp powietrza jest swobodny, a jednocześnie kontrolowany.

Rozwiązania dotyczące cyrkulacji powietrza pomiędzy pokryciem wstępnym i właściwym, a także w obrębie pozostałych warstw dachu stosowane są na dolnych krawędziach dachu przy okapie, na całej połaci oraz w obrębie kalenicy.

1. Dolną krawędź dachu należy wyposażyć w grzebień okapowy, czyli specjalny kołnierz, który pozwala wentylować dach przez okap i jednocześnie zabezpiecza przed wlatywaniem owadów, ptactwa, bytowaniem gryzoni.
2. W podbitce dachowej w przypadku dachów z okapem zastosować można panele wentylacyjne, czyli elementy podsufitki z gęstą perforacją. Powietrze może wtedy dostawać się pod okap, wspomagając cały system wentylacji połaci.
3. Dachówka lub kominki wentylacyjne stosowane są na połaciach dachowych, aby pod pokrycie dachu mogła się dostać optymalna ilość powietrza. Ich obecność wspomaga pozostałe rozwiązania, bez ryzyka obniżenia szczelności dachu.
4. Gąsiory stosowane na kalenicy uformowane są tak, żeby zabezpieczać zwieńczenie dachu, a jednocześnie wspomagać jego wentylację. Takie dachówki lub kształtki mocuje się do łaty kalenicowej, zatem ważny jest prawidłowy montaż tej łaty.

Wszystkie te systemy znajdujące się w pośrednim lub bezpośrednim towarzystwie kontrłat, pozwalają w pełni korzystać z praw fizyki. Niezakłócona wentylacja grawitacyjna sprawia, że dach nie ulegnie zawilgoceniu, zbędne będzie stosowanie dodatkowych rozwiązań.

Łaty i kontrłaty oraz pełne deskowanie dachów

Łaty oraz kontrłaty stosowane są bez względu na to czy dach ma pełne, czy niepełne deskowanie. Zadaniem deskowania jest usztywnienie dachu i chociaż brakuje w tej kwestii odrębnych wytycznych, jeżeli konstrukcja dachu jest skomplikowana, warto usztywnić ją deskami.

Na deskowany dach kładziemy membranę paroprzepuszczalną lub papę, następnie przybijamy kontrłaty jako konstrukcję nośną dla pokrycia ostatecznego. Kolejny etap to łacenie, a w przypadku braku pełnego deskowania membrana dachowa naciągana jest na krokwie.

Ważne: gdy papa ma być materiałem wstępnego krycia, konieczne jest pełne deskowanie (inaczej niż w przypadku membrany dachowej, którą można kłaść bez deskowania dachu).

Przyglądając się dachom w kontekście ich wentylacji zobaczyć można, że konstrukcja z łat podpartych kontrłatami tworzy samoistnie przestrzeń odpowiedzialną za wentylację pokrycia dachowego.

Ważne jest zatem, aby wykorzystać naturalne zjawisko wentylacji grawitacyjnej i inie ograniczać go szczelnymi zamknięciami połaci dachowych.

Przestrzenie umożliwiające przepływ powietrza to szczeliny wentylacyjne.

Zależnie od rodzaju dachu ocieplonego oraz od pokrycia dachowego, na połaciach dachowych stosowana jest jedna lub dwie szczeliny wentylacyjne:

• dachy z jedną szczeliną wentylacyjną to takie, w których na krokwie oraz membranę przybijane są kontrłaty i łaty; powstaje wtedy górna szczelina wentylacyjna, znajdująca się bezpośrednio pod pokryciem dachowym;
• dachy z dwiema szczelinami wentylacyjnymi poza powyższym systemem wentylacji mają dolną szczelinę wentylacji, powstałą w przestrzeniach pomiędzy membraną a warstwą ocieplenia dachu.

W przypadku dachów nieocieplonych, czyli na poddaszu nieużytkowym (tzw. strychu) wystarczą otwory wentylacyjne w okapie, kalenicy oraz w ścianach szczytowych, a także tarcica więźby dachowej.

Na takim poddaszu nie gromadzi się para wodna, nie ma zatem potrzeby stosowania dodatkowych systemów wentylacji.

Pozostałe funkcje kontrłat na potrzeby wentylacji dachu

Umiejętność łacenia oraz układania kontrłat to konieczność, gdy dach ma spełniać swoją rolę przez długie lata. Współczesne usługi dekarskie bazują na nowoczesnych rozwiązaniach, natomiast zjawiska fizyczne są niezmienne i o nich również należy pamiętać.

Z dachem związane jest między innymi skraplanie powietrza, a zadanie poszczególnych elementów konstrukcji dachu to wentylacja na tyle skuteczna, aby nie dopuścić do osiadania skroplin.

Co jeszcze wiąże się z obecnością kontrłat na dachu w kontekście zjawisk fizycznych?

1. Możliwość trwałego i stabilnego mocowania łat. Kontrłaty i łaty jako przykład deskowania niepełnego mają swoje zadania zarówno w kwestii wentylacji dachu, jak i stabilizowania poszczególnych jego elementów. Obecność kontrłat jest w tym układzie niezbędna.
2. Wyrównanie różnic pomiędzy płaszczyznami połaci. Nawet najdokładniejsza obróbka tartaczna nie jest wolna od niedoskonałości w wymiarach tarcicy, lecz za pomocą kontrłat można zniwelować te nierówności. Kontrłaty należy dobrać i przybić do krokwi tak, aby dawały równą płaszczyznę.
3. Wyrównanie odchyłków powstałych na murach budynku. W miejscach, gdzie kontrłaty mają bezpośrednią styczność z murem, dla zniwelowania różnic w wysokości poszczególnych elementów drewnianych stosowane są specjalne kliny jako podparcie kontrłat.

Usługi dekarskie polegają na sprawdzeniu, czy cała połać dachowa jest odpowiednio wypoziomowana oraz czy krawędzie dachu zachowują względem siebie liniowość i równoległość. To również warunek sprawnej wentylacji.

Detale, które w przypadku dachów wymagają większej uwagi

Dobór drewna na kontrłaty, plan ich ułożenia na dachach o różnej liczbie połaci i różnym kącie nachylenia, a także solidny montaż wymagają fachowej wiedzy.

Prawidłowo przeprowadzone działania sprawiają, że dach jest funkcjonalny, a zachodzące w jego obrębie zjawiska fizyczne nie stanowią zagrożenia ani dla samego dachu, ani dla danego budynku.